«Η εξαιρετική θέση του Μισέλ Ουελμπέκ οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στο μοναδικό ταλέντο του να πραγματεύεται ένα τουλάχιστον μείζον κοινωνικό ζήτημα σε κάθε του βιβλίο, με τον τρόπο όμως της μυθοπλασίας και με ένα ύφος που μπορούν να το προσεγγίσουν οι περισσότεροι αναγνώστες, μαζί και οι άνθρωποι που δεν διαβάζουν ή εκείνοι που έπαψαν να διαβάζουν έργα μυθοπλασίας, προτιμώντας τα ηλεκτρονικά μέσα. Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλον συγγραφέα που να το έχει καταφέρει αυτό τόσο καλά».

Αυτή ήταν η απάντηση του ομότιμου καθηγητή σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνίας και ειδικού στον Μισέλ Ουελμπέκ στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ, Βόλφγκανγκ Άσχολτ, όταν, λίγο μετά από την έκδοση της Σεροτονίνης, του τελευταίου μυθιστορήματος του συγγραφέα, στα γερμανικά, του ζητήθηκε να εξηγήσει την τεράστια και διαχρονική επιτυχία του συγγραφέα ανά την υφήλιο. Όσο για τη στάση των φοιτητών και φοιτητριών του απέναντι στο «φαινόμενο Ουελμπέκ», όπως είπε αστειευόμενος σε έναν συνάδελφό του, αν έβαζε στον τίτλο του σεμιναρίου του το όνομα του Ουελμπέκ, δεν θα έμεναν φοιτητές στα υπόλοιπα μαθήματα.

Τέσσερα χρόνια μετά την Υποταγή, μια δυστοπία μουσουλμανικής κατίσχυσης στη Γαλλία μετά την εκλογή μουσουλμάνου προέδρου, που κατά μια παράδοξη και θλιβερή σύμπτωση κυκλοφόρησε την ημέρα της επίθεσης στο Charlie Hebdo και οι πωλήσεις της άγγιξαν διεθνώς, συνεπικουρούσης και της σύμπτωσης αυτής, τα 800.000 αντίτυπα, η Σεροτονίνη θεωρείται ότι προαναγγέλλει την κοινωνική βία και τα Κίτρινα Γιλέκα. Φέρνει έτσι πάλι στο προσκήνιο τον «προφήτη» Ουελμπέκ, που είχε προμαντεύσει, για κάποιους, την 11^η Σεπτεμβρίου στην Πλατφόρμα, και διχάζει για άλλη μια φορά τους κριτικούς και τους αναγνώστες. Πολυβραβευμένος, ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής, ως «ρομαντικός σε έναν κόσμο που έχει προσδεθεί στον υλισμό», μεταφρασμένος όσο κανένας άλλος γάλλος σύγχρονος συγγραφέας - σε πάνω από τριάντα γλώσσες -, προβεβλημένος από τα ΜΜΕ ως πραγματικός ροκ σταρ, ο Ουελμπέκ θεωρείται έτσι ο σκοτεινός προφήτης της παρακμής του δυτικού κόσμου. Λογοτεχνική ιδιοφυΐα και προφήτης, απαύγασμα του γαλλικού πνεύματος και οικουμενικός συγγραφέας για τους μεν· νεοσυντηρητικός, ρατσιστής, σεξιστής και κατασκεύασμα των ΜΜΕ για τους δε, προβοκάτορας για όλους, δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο: το έργο του αλλά και το «φαινόμενο Ουελμπέκ», το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του λογοτεχνικού και εκδοτικού πεδίου, βρίσκεται διαρκώς στο επίκεντρο ενός έντονου διεθνούς διαλόγου.

Τα έργα του μεταφέρονται στον κινηματογράφο, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο την επίδρασή του. Επί σειρά ετών γύριζε ολόκληρο τον κόσμο σε ένα εξαιρετικό εγχείρημα «αυτοπαρουσίασης – “επιμέλειας του εαυτού”, η οποία συναιρούσε την πρόκληση και τον εντυπωσιασμό με την απόκρυψη, το μυστήριο και τον υπερβάλλοντα συναισθηματισμό, ενώ άφηνε  να πλανάται στον αέρα μια υποψία θειαφιού», όπως έγραφα για τη Δυνατότητα ενός νησιού (Καθημερινή, 27.5.2007). Μετά την επίθεση στο Charlie Hebdo, σταμάτησε να εμφανίζεται στη Γαλλία, αλλά συνέχισε να ταξιδεύει σε άλλες χώρες. Σήμερα, είναι πιο δύσκολο από ποτέ να τον πείσει κανείς για μια παρουσίαση. Κι όμως, οι αναγνώστες του αυξάνονται συνεχώς, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και εθνικότητας. O ίδιος θεωρεί τον εαυτό του, πάνω απ’ όλα, ποιητή. 

«Έτσι κι ο ίδιος, σαν άλλος Μπαλζάκ, με τον οποίο τον συγκρίνουν και συγκρίνει κι ο ίδιος τον εαυτό του, προσπαθεί να χαρτογραφήσει το δηωμένο τοπίο της Δύσης, ως μια απέραντη waste land του χρήματος και του σεξ, όπου η «ζώσα ζωή» ανήκει αμετάκλητα στο παρελθόν. Μεγεθύνοντας όσο δεν παίρνει τους φόβους μιας κατ' επίφασιν ασφαλούς μικροαστικής τάξης, από την καταστροφή του περιβάλλοντος και το γήρας ως την τρομοκρατία και τη μοναξιά, τη διάλυση της διυποκειμενικότητας, το ανέφικτο του μοιράσματος, ο Ουελμπέκ αποδομεί τη σύγχρονη κοινωνία από τη σκοπιά του δεξιού αναρχισμού και του αντιανθρωπισμού -με την φιλοδοξία να γίνει και αυτός «ένα σημαντικό κάθαρμα», σαν τον Σελίν, τον Σαρτρ ή τον Ζενέ - ή τουλάχιστον «ένα είδος Ζαρατούστρα της μεσαίας τάξης». Η ποίησή του, από την άλλη, ερμηνεύει τη στάση του: «Και η αγάπη, μέσα στην οποία όλα είναι εύκολα/κι η προσφορά είναι ακαριαία/υπάρχει καταμεσής στο χρόνο,/η δυνατότητα ενός νησιού». Οι στίχοι αυτοί σημαίνουν τη μάταιη, απελπισμένη, απεγνωσμένη αναζήτηση της ενότητας, του όλου μέσα από την αγάπη. Εξηγούν γιατί η ρομαντική κραυγή του ποιητή, ο οποίος αναρωτιέται «πού έχει πάει ο παράδεισος, που χάθηκαν οι θεοί», μετατρέπεται στην οργή και το θυμό του πεζογράφου, που γίνεται ένας κυνικός, «οξυδερκής παρατηρητής της σύγχρονης πραγματικότητας» (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 27.5.2007).

Το συγγραφικό του σχέδιο το είχε εκθέσει από το 1991 ήδη, στη συναγωγή σύντομων δοκιμίων του για την οδύνη και την ποίηση Rester vivant : méthode, το οποίο κυκλοφόρησε ταυτοχρόνως με το δοκίμιό του για τον H.P. Lovecraft και μεταφέρθηκε το 2016 στον κινηματογράφο, με τον τίτλο Τo Stay Alive: A Method, σε σκηνοθεσία του ολλανδού Erik Lieshout. Ιδού ένα απόσπασμά του:

«Η κοινωνία όπου ζείτε επιδιώκει την καταστροφή σας. Αρκετά την έχετε υπηρετήσει… Περάστε στην επίθεση! Κάθε κοινωνία έχει τα αδύνατα σημεία της, τις πληγές της. Βάλτε το δάχτυλο στην πληγή και πιέστε δυνατά. Εξερευνήστε τα θέματα για τα οποία κανείς δεν θέλει να ακούσει. Την άλλη όψη του σκηνικού. Σταθείτε στην αρρώστια, στον ρόγχο, στην ασχήμια. Μιλήστε για τον θάνατο, τη λήθη. Τη ζήλια, την αδιαφορία, τη ματαίωση, την έλλειψη αγάπης. Γίνετε χυδαίοι, θα είστε αληθινοί. […] Εσείς είστε ο νεκροθάφτης, εσείς και το πτώμα. Είστε το σώμα της κοινωνίας. Είστε υπόλογοι για το σώμα της κοινωνίας. Υπόλογοι, όλοι σας εξίσου. Αγκαλιάστε τη γη, σκουπίδια! […] Όταν θα προκαλέσετε στους άλλους ένα κράμα έντρομου οίκτου και περιφρόνησης, θα ξέρετε ότι είστε σε καλό δρόμο».

Για όλους αυτούς τους λόγους, που αφορούν τη γαλλική και την παγκόσμια λογοτεχνία, αλλά και την πολιτική, οργανώνουμε σήμερα αυτή την ημερίδα για την υποδοχή του Μισέλ Ουελμπέκ στην Ελλάδα. Με την πεποίθηση ότι η υποδοχή του αποκαλύπτει κάθε φορά και σε κάθε χώρα κάτι από τον ίδιον και το έργο του και κάτι από την ίδια τη χώρα, τις αξίες, τις αντοχές, τα αδύνατα σημεία και τις πληγές της. Διαμέσου της μετάφρασης, του μόνου δρόμου για τη διεθνή αναγνώριση, και των μεταφραστών και των μεταφραστριών που καθιστούν με τον λόγο τους εφικτή την πολιτισμική μεταφορά.

Τιτίκα Δημητρούλια